Ieder kind verdient de volle aandacht en heeft recht op gelijke kansen
Kinderen die in armoede opgroeien, krijgen te maken met uitdagingen die hun leeftijdsgenoten misschien niet kennen: lege broodtrommels, geen geld voor sport of een verjaardagsfeestje, stress aan de keukentafel over rekeningen die niet betaald kunnen worden, een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Deze zorgen beïnvloeden de manier waarop een kind naar zichzelf en naar de wereld kijkt.
Het effect van kinderarmoede stopt niet op de achttiende verjaardag, maar kan iemands hele leven doorwerken, vertelt ervaringsdeskundige Lilith Smidts-Lefever van Expertisecentrum Sterk uit Armoede. ‘Daarom is het belangrijk om kinderen die opgroeien in armoede de aandacht te geven die ze verdienen. Hoe eerder ze die krijgen, hoe groter de kans dat ze gezond, veilig en met gelijke kansen kunnen opgroeien.’ Lilith schreef een blog over haar persoonlijke ervaringen voor de Alliantie Kinderarmoede (www.alliantiekinderarmoede.nl). ‘Als je opgroeit met honger, met zorgen, met het gevoel dat je buiten de boot valt, dan beïnvloedt dat je zelfbeeld, je schoolprestaties, gezondheid, relaties. Omdat je als kind tekort kwam, worstel je als volwassene vaak met eetproblemen, stress, angst. Maar het gaat niet alleen over geld of eten, ook over rust, veiligheid en vertrouwen.’
Overleven in stilte
Door aandacht te hebben voor kinderen in armoede creëer je stabielere volwassenen en stabielere ouders van morgen, zo vervolgt ze. Het schoolontbijt is een voorbeeld van die aandacht. ‘Dat ontbijt is niet alleen voeding; het is een buffer tegen honger en stress en helpt om beter te concentreren. Zo’n dagelijks moment kan het verschil maken tussen gezien worden en overleven in stilte.’ Wat geldt voor schoolmaaltijden, geldt ook voor toegankelijke jeugdhulp, betaalbaar openbaar vervoer en mentale zorg, zo vervolgt ze. ‘Ook dat beïnvloedt de kansen, de gezondheid en het geluk van mensen over tientallen jaren.’ Ervaringsdeskundigen kunnen een waardevolle rol spelen bij het verminderen van kinderarmoede, zegt Lilith. ‘Juist omdat zij uit eigen ervaring weten hoe het is om op te groeien in armoede.’
Realistischer en effectiever
Zo kan hun inbreng worden benut bij beleidsontwikkeling. Beleidsmakers hebben vaak geen persoonlijke ervaring met armoede. De ervaringsdeskundige geeft inzicht in de dagelijkse realiteit van gezinnen in armoede en helpt zo om beleid realistischer en effectiever te maken. Ook kan de ervaringsdeskundige duiden welke hulpmaatregelen in de praktijk niet werken of juist onbedoeld stigmatiserend of vernederend zijn. ‘Ouders en kinderen voelen zich vaak sneller gehoord en begrepen door iemand die het zelf heeft meegemaakt, wat de drempel verlaagt om hulp te accepteren’, zegt Lilith. ‘Ze zijn het levende bewijs dat verandering mogelijk is en kunnen gezinnen betrekken bij het ontwikkelen van initiatieven die gericht zijn op het verminderen van armoede, zoals voedselprogramma’s, schoolprojecten of buurtinitiatieven.’ Bij preventie en educatie kunnen ervaringsdeskundigen eveneens een belangrijke rol spelen. ‘Door te vertellen over hun ervaringen kunnen zij jongeren, ouders, scholen en professionals bewust maken van de gevolgen van armoede.’
Alliantie Kinderarmoede
Volgens cijfers van het CBS groeit één op de elf kinderen in Nederland op in armoede. In 2020 waren dit ruim 220.000 thuiswonende minderjarigen. De Alliantie Kinderarmoede wil daar wat aan doen. Met zo’n driehonderd aangesloten partners, waaronder Expertisecentrum Sterk uit Armoede, is deze organisatie het grootste netwerk tegen kinderarmoede in Nederland.
De Alliantie heeft een verandertheorie ontwikkeld, die inzet op verzachten (korte termijn), versterken (middellange termijn) en veranderen (lange termijn). Verzachten betekent bijvoorbeeld: zorgen dat ieder kind een ontbijt krijgt, het verstrekken van babyspullen aan jonge ouders en het leveren van een laptop aan schoolgaande kinderen.
Versterken is gericht op de maatschappelijke positie van jeugdigen en gezinnen, bijvoorbeeld door kinderarmoede vroeg te signaleren, ouderschap te ondersteunen, stress te verminderen en veerkracht te versterken. Bij veranderen gaat het over het herzien van geschreven en ongeschreven regels en het vinden van oplossingsrichtingen, zodat er geen nieuwe gezinnen in armoede meer bij komen.
Naast de verandertheorie zijn (vanuit de leefwereld van het kind) tien concrete opgaven geformuleerd om kinderarmoede te doorbreken en te voorkomen. Die opgaven zijn: meedoen, een fijn thuis, een gezonde dag, het gezin versterken, extra ontwikkelingskansen bieden, leren omgaan met geld, ervaringskennis als derde kennisbron, stress reduceren door schulden hanteerbaar te maken, opgroeien in een kindvriendelijk omgeving en signaleren en ondersteunen als werkgever.