Alex Schepel is ervaringsdeskundige op het gebied van generatiearmoede en specifieke onderwerpen als trauma, schulden, alcoholisme, misbruik, stilzwijgen en verlies. Met zijn deskundigheid kan hij iets betekenen voor anderen en voor organisaties die te maken hebben met mensen die in armoede leven. Die organisaties variëren van het ministerie van financiën en gemeentelijke overheden tot en met het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en zorgaanbieders.
Hij is een nakomertje. Vier broers en een zus gingen hem voor in het gezin Schepel. Een arbeidersgezin uit Groningen. Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje. Die lijdzame oneliner is hem met de paplepel ingegoten. De toekomst lag al vast: na de lagere school naar de LTS, een baan zoeken, trouwen, kinderen. Zo ging het al generaties. Alex groeide op met een vader die zwaar getraumatiseerd uit toenmalig Nederlands-Indië was teruggekeerd. ‘Ik heb hem nooit horen zeggen dat hij trots op me was. Het was meestal: je doet het niet goed, je moet harder werken om je plek in de maatschappij te veroveren.’ Zwakte werd niet getolereerd. ‘Als ik huilend thuiskwam na een ruzie op straat, kreeg ik een schop onder mijn gat en moest ik weer naar buiten en doorvechten. Geef hem op zijn donder, je bent toch geen mietje.’
In zijn jeugd kreeg Alex te maken met verwaarlozing, misbruik en alcoholisme. Eenmaal op eigen benen leefde hij jarenlang van uitkering naar uitkering. ‘Ik had geen idee wat ik met mijn leven wilde. Ik wist niet eens wie ik was. Mijn acht jaar oudere broer heeft me op sleeptouw genomen. Via hem kon ik aan de slag als magazijnwerker in een distributiecentrum van V&D.’ Een vetpot was dat niet. Met zijn vrouw en zijn bonusdochter moest hij van een minimumloon rondkomen. Het was ook nog eens zwaar werk. Tillen, bukken, slepen. ‘Na een werkdag deed alles pijn. Rug, nek, schouders, knieën, voeten. Ik kwam soms kruipend uit de auto. Maar werk was heilig. Werk betekent overleven. Zo ben ik opgevoed.’ Zijn inspanningen werden beloond. Hij maakte promotie en werd meewerkend leidinggevende. ‘Daar was ik enorm trots op. Gedreven door een onbewust mechanisme wilde ik de wereld laten zien dat ik nu iemand was en met geleend geld schafte ik een statussymbool aan. Ik kocht een veel te dure auto. Dat leidde tot grote financiële problemen. Uiteindelijk kwam ik in de schuldsanering.’
Echt iets voor jou
Door sluiting van het distributiecentrum kwam hij thuis te zitten. De jeugdtrauma’s die hij door hard te werken onder de duim had weten te houden kregen nu vrij spel. Ze spookten elke dag door zijn hoofd. ‘Het werd steeds erger. Ik kwam de deur niet meer uit, nam de telefoon niet meer op. Ik wist dat ik iets moest doen. Zo kon het niet langer.’ Hij gaf zich op voor een gratis Talententraining, die werd verzorgd door een buurtwerker. ‘Ik voelde me altijd minderwaardig bij mensen met een hogere opleiding, maar zij behandelde mij als gelijkwaardig. Voor het eerst in mijn leven voelde ik dat zo. Daardoor durfde ik ook voor het eerst in mijn leven mijn verhaal te vertellen.’
Dat ging hem goed af. Zo goed zelfs dat hij werd gevraagd om zelf trainingen te geven. Zijn zelfvertrouwen kreeg een boost. De buurtwerker attendeerde hem op de stichting Mens en Maatschappij (de voorloper van Sterk Uit Armoede), die van start ging met de opleiding ervaringsdeskundige. Dat is echt iets voor jou. ‘Ik vond het nog wel een beetje griezelig, maar ik heb me aangemeld. Man, wat ben ik blij dat ik die stap heb gezet!’ Na de opleiding kreeg Alex een baan als tandemdocent op een mbo-school. ‘Ik vertaalde het gedrag van de klas voor de reguliere docent. Mensen ontwikkelen allerlei overlevingsmechanismen om hun gekwetste binnenkant te beschermen. Ik herken die mechanismen.’ Door de opleiding en met de hulp van een psycholoog kon hij zijn trauma’s verwerken, vertelt Alex. ‘Ik ben het levende bewijs dat een slachtoffer een krachtige persoon kan worden. Dat wil ik anderen graag meegeven.’
Artsen in opleiding
Diverse organisaties weten Alex ondertussen te vinden. Zo wordt hij door het docententeam sociale geneeskunde van het UMCG ingehuurd om colleges te geven voor artsen in opleiding. ‘Zij leren om verder te kijken dan iemands ziekte of het overgewicht van een cliënt. Waar komt het vandaan? Wat zit erachter?’ De inbreng van de ervaringsdeskundigen wordt verwerkt in de lessen. Zo zijn de toekomstige artsen beter voorbereid op de praktijk. Ook bij de opzet en begrijpelijkheid van vragenlijsten voor onderzoek worden ervaringsdeskundigen ingeschakeld. Alex is blij dat ook de medische wetenschap beseft hoe waardevol ervaringsexpertise is. ‘Tijdens een symposium voor artsen en artsen in opleiding stonden die ervaringen zelfs centraal: hoe kunnen ervaringsverhalen een rol spelen in de zorg. Ik vind dat een fantastische beweging. Een mooi compliment voor alle ervaringsdeskundigen.’
Vanuit Sterk Uit Armoede is hij ook betrokken bij een project om ervaringswerkers te trainen op het gebied van geldzorgen en gezondheid en om gemeenten en organisaties hierbij te ondersteunen. Dit gebeurt in samenwerking met het landelijk expertisecentrum Pharos, Divosa, Humanitas, NCJ (Nederlands Centrum Jeugdgezondheid) en Sociaal Werk Nederland. Hij is ook kritische vriend in de Burger Ervaringsraad Toeslagen (BERT), die in 2022 in het leven is geroepen door de Dienst Toeslagen van het ministerie van Financiën. Met deze ervaringsraad wil het ministerie haar dienstverlening verbeteren. De samenwerking wordt begeleid door Movisie, het landelijk kennisinstituut voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken.
De grote winst
De BERT en medewerkers van de overheidsdienst komen eens per zes tot acht weken bij elkaar. Tijdens deze bijeenkomsten staat er een praktijkcasus of dilemma op de agenda. Dienst Toeslagen-directeur Coert Kleijwegt noemt ‘bewustwording’ de grote winst van de samenwerking met ervaringsdeskundigen. Op website van Movisie zegt hij: ‘Laatst vertelde een ervaringsdeskundige zijn verhaal aan alle tachtig leidinggevenden. Daar viel een belangrijk kwartje: wat wij doen is nog lang niet altijd goed genoeg. Ik kwam daar met zo’n knoop in de buik naar buiten, dat we nu veel meer denken: ook al kan het niet, we moeten het toch oplossen voor de mensen. Ja, de wet- en regelgeving en gebrekkige IT-capaciteit kunnen in de weg zitten. Maar we zijn er niet voor het systeem of om een bewindspersoon uit de wind te houden.’
Samen met collega-ervaringsdeskundigen Tamara Jones en Riane Kuzee-Hoogeveen wordt Alex ook ingehuurd voor een project om de wachtlijsten bij de GGZ te verkleinen door het opzetten van herstelgroepen. ‘Ik heb in mijzelf talenten ontdekt waarover ik niet eens durfde te dromen’, zo besluit hij. ‘En het belangrijkste: ik heb mijn sociaal-emotionele armoede achter me gelaten en voel mij niet meer arm. Mijn wereld is zoveel beter geworden. Dat gun ik anderen ook.’